อาการปัสสาวะลำบากในสัตว์เลี้ยง

อาการปัสสาวะลำบากหรือ Dysuria เป็นอาการที่บอกถึงสัตว์เลี้ยงมีปัญหาในระบบปัสสาวะ มักพบร่วมกับสัตว์เลี้ยงมีความเจ็บปวดในระหว่างที่ปัสสาวะ อาการผิดปกติอื่นๆ ที่พบได้เมื่อมีอาการปัสสาวะลำบาก ได้แก่ อาการปัสสาวะบ่อย (Pollakiuria), มีเลือดปะปนในปัสสาวะ (Hematuria) สุนัขหรือแมวที่มีอาการปัสสาวะลำบากมักจะมีความเสี่ยงที่จะมีภาวะแทรกซ้อนที่อันตรายถึงชีวิตได้ เช่น การอุดตันทางเดินปัสสาวะจนไม่สามารถปัสสาวะได้ ดังนั้น เมื่อสุนัขหรือแมวที่มีอาการปัสสาวะลำบากควรรีบพาน้องไปพบสัตวแพทย์ โดยสัตวแพทย์จะทำการซักประวัติอย่างละเอียด รวมถึงการตรวจร่างกายโดยข้อมูลเบื้องต้นที่ชัดเจนสามารถช่วยวินิจฉัยถึงสาเหตุของอาการปัสสาวะลำบากได้ อย่างเช่น ช่วงอายุหรือพันธุ์ที่เฉพาะเจาะจง โรคกระเพาะปัสสาวะอักเสบ มักพบได้ตั้งแต่ในสัตว์ที่อายุน้อยไปจนถึงสูงอายุ ในขณะที่โรคเนื้องอกในระบบปัสสาวะมักจะเจอในสัตว์ป่วยที่สูงวัยมากกว่า เป็นต้น

เราจะรู้ได้อย่างไรว่าสัตว์เลี้ยงมีปัญหาที่ระบบปัสสาวะหรือไม่

ลักษณะของปัสสาวะเป็นสิ่งที่คุณเจ้าของสามารถสังเกตุได้เองตั้งแต่ที่บ้าน ไม่ว่าจะเป็น สีของปัสสาวะหรือปัสสาวะที่มีเลือดปน ความถี่ในการขับถ่าย ปริมาณปัสสาวะ ปัสสาวะไหลออกดีหรือมีอาการปัสสาวะกระปริดกระปอยหรือออกเป็นหยดๆ เจ็บปวดขณะปัสสาวะ เป็นต้น

อะไรเป็นสาเหตุที่ทำให้สัตว์เลี้ยงมีปัญหาในระบบปัสสาวะ

สาเหตุของอาการปัสสาวะลำบากสามารถแบ่งออกได้เป็นหลายประเภท เช่น การอักเสบ/การติดเชื้อ, การอุดตันที่พบมากที่สุดในสุนัขและแมว ปัญหาทางระบบประสาทที่เกิดจากการบาดเจ็บ ซึ่งสัตวแพทย์จะทำการตรวจต่อเพื่อวิเคราะห์หาสาเหตุของอาการเช่น การตรวจปัสสาวะ การเพาะเชื้อจากปัสสาวะกรณีที่มีการติดเชื้อ รังสีวิทยาทั่งแบบทั่วไปหรือแบบใช้เทคนิคพิเศษที่ใช้สารทึบรังสีเข้ามาช่วยด้วย เพื่อช่วยให้สามารถรักษาได้ตรงจุด ตามสาเหตุของการเกิดโรค และเพื่อทราบแนวทางในการดูแลและป้องกันการเกิดซ้ำอีกในอนาคต โรคทางเดินปัสสาวะส่วนล่างในแมว โดยเฉพาะอย่างยิ่งโรคกระเพาะปัสสาวะอักเสบโดยไม่ทราบสาเหตุ อาจเป็นโรคที่รักษายาก ทั้งยังต้องอาศัยเวลาและความอดทนอย่างมาก หากแมวของคุณเจ้าของปัสสาวะไม่ออก ที่อาจจะเกิดจากการอุดตันของท่อปัสสาวะ สัตวแพทย์จะรักษาด้วยการสวนป่อปัสสาวะออกให้ได้โดยเร็ว เพื่อระบายปัสสาวะก่อนที่การอุดตันนี้จะส่งผลต่อไตจนอาจโน้มนำให้มีภาวะไตวายเฉียบพลันหรือไตวายเรื้อรังได้ และหากสาเหตุคือก้อนนิ่วก้อนใหญ่ที่อยู่ในกระเพราะปัสสาวะ การรักษาก็อาจจะเป็นการผ่าตัดเพื่อเอานิ่วออกค่ะ

เมื่อพูดถึงเรื่องอาการปัสสาวะลำบากแล้ว เราจะไม่พูดสาเหตุหลักๆที่พบได้บ่อยของอาการนี้ไม่ได้ นั่นก็คือ โรคนิ่ว เพราะโรคนิ่วหากสัตว์เลี้ยงไม่ได้รับการรักษาอาจส่งผลอันตรายถึงสุขภาพโดยรวมและชีวิตได้ การเกิดก้อนนิ่วสามารถพบได้ทั้งในระบบทางเดินปัสสาวะ ไต ท่อไต ท่อปัสสาวะ และกระเพาะปัสสาวะ และก้อนนิ่วที่เกิดขึ้นมีหลายชนิด โดยนิ่วแต่ละชนิดก็เกิดจากสาเหตุที่แตกต่างกัน เช่น ในสัตว์เลี้ยงที่อาจจะเคยมีปัญหาเกี่ยวกับการบาดเจ็บโดนรถชนจนมีผลเกี่ยวกับการควบคุมปัสสาวะได้ไม่ดี การติดเชื้อในทางเดินปัสสาวะ และอีกเรื่องที่คุณเจ้าของมองข้ามกันเยอะคือโรคนิ่วที่เกิดจากพฤติกรรม เช่น พฤติกรรมการกินน้ำน้อย การอั้นปัสสาวะในสุนัขที่ไม่ยอมขับถ่ายในที่ประจำของเขา จะอั้นปัสสาวะรอจนกว่าจะได้ไปในที่ๆนั้น หรือในน้องแมวที่จำนวนกระบะทรายไม่เพียงพอต่อน้องแมว จนทำให้น้ำปัสสาวะมีความเข้มข้นสูงขึ้น นอกจากนี้ปัจจัยภายในตัวสัตว์อย่างเช่น เพศ อายุ และสายพันธุ์ โดยส่วนใหญ่ โรคนิ่วมักจะพบสัตว์เลี้ยงเพศผู้มากกว่าทั้งในสุนัขและแมว เพราะท่อทางเดินปัสสาวะมักจะมีขนาดเล็กกว่าเมื่อเทียบกับขนาดท่อในเพศเมีย ปัญหาโรคอ้วนก็เป็นอีกสาเหตุของการเกิดนิ่วในระบบทางเดินปัสสาวะได้ ความเครียด เป็นต้น

แล้วเราจะช่วยลดสาเหตุที่ทำให้สัตว์เลี้ยงเกิดนิ่วได้อย่างไรบ้าง

เมื่อสัตว์เลี้ยงมีปัญหาปัสสาวะลำบาก หลังจากรักษาตามคำแนะนำของสัตวแพทย์แล้วนั้น คุณเจ้าของยังสามารถดูแลน้องที่บ้านต่อ เพื่อลดโอกาสการเกิดโรคซ้ำอีกตามสาเหตุของการเกิดโรค เช่น ลดความเครียม เพิ่มหรือกระตุ้นการกินน้ำโดยเพิ่มจุดให้น้ำ หรือจะกระตุ้นการกินน้ำด้วยระบบน้ำพุสำหรับสัตว์เลี้ยง หากสัตว์เลี้ยงยังกินน้ำน้อยจริงๆ อาจจะเพิ่มด้วยการป้อนน้ำให้น้องดื่มเลยก็ได้ แต่ระวังสำลักและน้องเกิดความเครียดได้ หากน้องชอบน้ำที่อุณหภูมิต่ำก็อาจจะกระตุ้นด้วยการเติมน้ำแข็งนอดๆเพื่อกระตุ้นน้องอีกทางค่ะ
ประเภทของนิ่วที่พบได้บ่อย ได้แก่

นิ่ว Magnesium ammonium phosphate หรือ Struvite urolith หรือที่เรียกว่า นิ่วสตรูไวท์ พบได้ทั้งในสุนัและแมว เกิดจากการตกผลึกของแร่ธาตุแมกนีเซียม แอมโมเนีย และฟอสเฟต เนื่องจากปัสสาวะมีความเป็นด่างสูง เป็นนิ่วที่สามารถสลายตัวได้และจะกลับมาเป็นซ้ำได้บ่อย พบได้มากในแมวที่มีการติดเชื้อในระบบทางเดินปัสสาวะ

นิ่วแคลเซียมออกซาเลท (calcium oxalate) นิ่วชนิดนี้เกิดได้จากหลายปัจจัย เช่น ความผิดปกติขอระบบการเผาผลาญพลังงานในร่างกาย หรือจากอาหารที่มีแคลเซียมสูงเกินไป ทำให้เกิดการตกตะกอนของนิ่ว

นิ่วยูเรต  (urate) พบได้ทั้งในสุนัขและแมว มักเกิดจากความผิดปกติของการทำงานของตับทำใหีมีภาวะที่มีภาวะกรดยูริคหรือยูเรตสูง และในปัสสาวะที่มีความเข้มข้นสูง

เรียบเรียงโดย
สัตวแพทย์หญิงนริสา พลอยแก้ว
ผู้จัดการสัตวแพทย์ โรงพยาบาลสัตว์เมตตา